در سال‌های اخیر، بازار لوازم آرایشی و بهداشتی کشور با هجوم گسترده کالای قاچاق و تقلبی مواجه شده است. این پدیده نه‌تنها سلامت مصرف‌کنندگان را به خطر می‌اندازد، بلکه به اقتصاد رسمی و فعالان قانونی صنعت آسیب جدی وارد می‌کند. بنا بر گزارش‌های رسمی، گردش مالی قاچاق محصولات آرایشی و بهداشتی در یک بازه زمانی کوتاه بیش از ۵۰۰ میلیون دلار افزایش یافته و از ۱.۶ میلیارد دلار به بیش از ۲.۱ میلیارد دلار رسیده است. این آمار نگران‌کننده، ما را بر آن می‌دارد تا ابعاد پنهان این معضل را واکاوی کنیم، ریشه‌ها و پیامدها را بشناسیم و با ارائه راهکارهای عملی، راه را برای کاهش قاچاق و افزایش نظارت هموار سازیم.
۱. وسعت مشکل قاچاق اقلام آرایشی و بهداشتی
۱.۱ آمار و ارقام
– بر اساس آخرین گزارش انجمن واردکنندگان فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی، حجم قاچاق این اقلام از ۱٫۶ میلیارد دلار در سال گذشته به ۲٫۱ میلیارد دلار رسیده است.
– حدود ۹۹ درصد محصولات آرایشی عرضه‌شده در برخی اماکن عمومی همچون مترو و بازارهای خیابانی فاقد هرگونه کد اصالت و تأییدیه وزارت بهداشت هستند.
– بیش از ۶۰ درصد موارد ضبط‌شده توسط گمرک از محموله‌هایی است که از مرزهای غربی، جنوبی و شمال‌غربی کشور به‌طور غیرقانونی وارد شدهاند.
۱.۲ گستره جغرافیایی
ایران به‌دلیل داشتن ۱۵ کشور همسایه و چند هزار کیلومتر مرز زمینی و دریایی، به عرصه‌ای جذاب برای قاچاقچیان تبدیل شده است. مسیرهای اصلی قاچاق شامل:
– مرزهای غربی (کردستان، آذربایجان غربی)
– بنادر جنوبی (بوشهر، خرمشهر)
– مرزهای شمال‌غربی (آستارا، ماکو)
می‌شود؛ مناطقی که با توجه به کمبود ظرفیت نیروی انسانی و تجهیزات نظارتی، به محل عبور حجم زیادی از محموله‌های غیرمجاز بدل شدهاند.
۲. دلایل افزایش قاچاق و تقلب
۲.۱ تفاوت قابل‌توجه قیمت
کالاهای اصل خارجی که پس از طی مراحل قانونی وارد می‌شوند، هزینه‌های گمرکی، مالیات بر ارزش افزوده، هزینه آزمون‌های کیفی و بهداشتی و هزینه‌های توزیع رسمی را دارند. در مقابل، کالای قاچاق و تقلبی این هزینه‌ها را ندارد و می‌تواند با قیمت ۳۰ تا ۷۰ درصد پایین‌تر عرضه شود. این اختلاف فاحش قیمت، مصرف‌کننده ناآگاه را به سمت خرید اجناس ارزان‌تر سوق می‌دهد.
۲.۲ ضعف نظارت مستمر
– برخی گلوگاه‌های گمرکی در استان‌های مرزی از کمبود تجهیزات اسکینر و نیروی متخصص برخوردارند.
– کنترل‌های پس از ترخیص و بازرسی داروخانه‌ها، فروشگاه‌های زنجیره‌ای و عطاری‌ها گاه ناکافی است.
– قاچاقچیان با تغییر مسیرهای مرزی و توزیع محموله‌های کوچک در بسته‌بندی‌های متنوع از نظارت جلوگیری می‌کنند.
۲.۳ تبلیغات فریب‌دهنده
در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، افرادی با حساب‌های کاربری جعلی و بودجه‌های اندک تبلیغاتی اقدام به معرفی محصولات ارزان‌قیمت همراه با وعده‌های «ضدچروک»، «ضدلک» یا «گیاهی مطلق» می‌کنند. این تبلیغات اغلب بدون ذکر منبع، تحقیقات بالینی یا نام شرکت تأییدکننده انجام می‌شود و به‌سرعت ده‌ها هزار کاربر را به خرید تشویق می‌کند.
۳. ابعاد مالی قاچاق؛ گردشگر ۵۰۰ میلیون دلاری
۳.۱ رشد ناگهانی رقم قاچاق
طی یک دوره کوتاه، قاچاق کالاهای آرایشی و بهداشتی ۵۰۰ میلیون دلار افزایش یافته است. این افزایش شامل موارد زیر است:
– ورود حجم بالای مواد اولیه خام (مانند اسانس‌ها و مواد نگهدارنده) برای تولید محلی کالای تقلبی
– واردات مستقیم محصولات نهایی از کشورهای همسایه بدون تشریفات گمرکی
– رشد پدیده «بسته‌بندی دوباره» (Repackaging) کالاهای تاریخ‌گذشته یا دست‌دوم
۳.۲ پیامدهای اقتصادی
– کاهش درآمد دولت از محل عوارض گمرکی و مالیات
– بی‌ثباتی بازار رسمی و کاهش انگیزه سرمایه‌گذاران برای ورود به این حوزه
– افزایش تقاضای ارز قاچاق برای خرید مواد اولیه و هزینه‌های انتقال غیرقانونی پول
۴. پیامدهای بهداشتی و زیست‌محیطی
۴.۱ آسیب‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت مصرف‌کنندگان
– التهاب‌های پوستی، جوش، سوختگی شیمیایی و حساسیت‌های آلرژیک
– در موارد شدید، عفونت‌های چشمی و خطر نابینایی موقت یا دائمی
– تجمع فلزات سنگین نظیر سرب و جیوه در بافت پوست و خون که می‌تواند منجر به اختلالات کلیوی، کبدی و عصبی شود
– مصرف طولانی‌مدت برخی ترکیبات سرطان‌زا یا اختلال‌زا در سیستم غدد درون‌ریز
۴.۲ اثرات بر محیط زیست
در تولید غیررسمی و بدون استاندارد:
– تخلیه پساب‌های شیمیایی بدون تصفیه در منابع آب
– رهاسازی بسته‌بندی‌های پلاستیکی و شیشه‌ای غیربازيافت‌شدنی
– افزایش آلودگی هوا در کارگاه‌های کوچک تولیدی فاقد فیلتر
۵. چالش‌های کنترلی و نظارتی
۵.۱ محدودیت‌های زیرساختی
– نبود دستگاه‌های پیشرفته اسکن بار در همه مرزها
– کمبود نیروی انسانی آموزش‌دیده در تشخیص ساختار مولکولی ترکیبات
– عدم هماهنگی کامل بین گمرک، ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز و سازمان غذا و دارو
۵.۲ مشکل «پیلوت‌سازی» محموله‌ها
قاچاقچیان با ارسال مقادیر محدود و متنوع محصولات به چند مسیر مختلف، امکان ردیابی و توقیف همه کالاها را کاهش می‌دهند. این روش، نیازمند همکاری میان‌بخشی و تبادل اطلاعات فوری بین پایگاه‌های مرزی است.
۶. نقش سازمان غذا و دارو و دانشگاه‌های علوم پزشکی
۶.۱ تأکید بر خط قرمز کیفیت
دکتر محمود آل‌بویه، مدیرکل فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی سازمان غذا و دارو، در اولین گردهمایی مدیران نظارت سراسر کشور اظهار داشت: «خط قرمز ما در تمامی فعالیت‌ها کیفیت و سلامتِ هم‌وطنان است و به هیچ وجه از آن کوتاه نمی‌آییم.»
– نظارت دقیق بر مراحل تولید، واردات و توزیع
– افزایش آزمایش‌های تصادفی در بازار
– انتشار نام و مشخصات واحدهای متخلف برای هشدار به مصرف‌کنندگان
۶.۲ همکاری با دانشگاه‌ها
– برگزاری دوره‌های آموزشی برای کارشناسان نظارت دانشگاه‌های علوم پزشکی
– تجهیز آزمایشگاه‌های مرجع به دستگاه‌های آنالیز طیف‌سنجی و کروماتوگرافی
– اجرای طرح‌های پژوهشی مشترک برای شناسایی زودهنگام فرمول‌های تقلبی جدید
۷. راهکارهای کاهش قاچاق و تقلب
۷.۱ به‌کارگیری فناوری‌های نوین
– استفاده از سامانه‌های Block-chain برای ردیابی زنجیره تأمین از کارخانه تا دست مصرف‌کننده
– نصب QR-کد قابل اسکن با گوشی‌های هوشمند روی بسته‌بندی محصولات مجاز
– توسعه اپلیکیشن‌های اعتبارسنجی و گزارش تخلفات برای شهروندان
۷.۲ تقویت همکاری‌های بین‌المللی
– تبادل اطلاعات با سازمان‌های نظارتی کشورهای مبدا و ترانزیت
– ایجاد کارگروه‌های مشترک پلیس گمرک و اینترپل برای مقابله با باندهای سازمان‌یافته قاچاق
– مشارکت در مجامع منطقه‌ای (هیدرولوژیکی خلیج فارس، آسیای میانه) برای پایش مرزهای آبی
۷.۳ آموزش و اطلاع‌رسانی عمومی
– تولید محتواهای آموزشی در رسانه ملی و شبکه‌های اجتماعی
– همکاری با سلبریتی‌ها و اینفلوئنسرها برای تأکید بر استعلام برچسب اصالت
– برگزاری نمایشگاه‌های تخصصی محصولات آرایشی و بهداشتی مجاز در شهرهای بزرگ و مرزی
۷.۴ حمایت از تولید داخل و کالاهای معادل
– تسهیل واردات مواد اولیه استاندارد برای کارخانجات داخلی
– ارائه مشوق‌های مالیاتی و تعرفه‌ای به تولیدکنندگان داخلی دارای استانداردهای GMP و ISO
– معرفی برندهای داخلی با کیفیت جهانی از طریق نمایشگاه‌های صادراتی
۸. نقش مصرف‌کننده در مقابله با قاچاق
– صرفاً از داروخانه‌ها، فروشگاه‌های زنجیره‌ای معتبر و وب‌سایت‌های دارای نماد اعتماد الکترونیکی خرید کنید.
– پیش از مصرف، برچسب اصالت کالا را با مراجعه به سایت سازمان غذا و دارو استعلام نمایید.
– در مواجهه با تبلیغات وسوسه‌انگیز در شبکه‌های اجتماعی، به منابع رسمی و نقدهای تخصصی مراجعه کنید.
– در صورت مشاهده کالای مشکوک، موضوع را به سامانه ۱۹۰ وزارت بهداشت و شماره‌های ستاد مبارزه با قاچاق گزارش دهید.
۹. نتیجه‌گیری
قاچاق و توزیع گسترده اقلام آرایشی و بهداشتی تقلبی، زنگ خطری جدی برای سلامت عمومی و اقتصاد رسمی کشور است. افزایش ۵۰۰ میلیون دلاری گردش مالی قاچاق در یک دوره کوتاه نشان می‌دهد که باید هر چه سریع‌تر اقدامات مشترک و هماهنگی‌های درون‌سازمانی، بین‌سازمانی و فرامرزی را تقویت کنیم. سازمان غذا و دارو و دانشگاه‌های علوم پزشکی با حفظ «خط قرمز کیفیت» و گسترش نظارت‌های هوشمند، می‌توانند تا حد زیادی این معضل را کنترل کنند. از سوی دیگر، مصرف‌کنندگان با آگاهی از برندهای معتبر، استعلام اصالت و گزارش موارد مشکوک، نقش مؤثری در شکست برنامه‌های قاچاقچیان ایفا خواهند کرد. تنها با هم‌افزایی منابع، فناوری و مردم می‌توانیم پیوند ایمنی و زیبایی را همچنان استوار نگاه داریم.
نظر شما در مورد این مطلب چیه؟